Ergenlik Dönemi Ruhsal Özellikleri

Neslim Güvendeğer Doksat

25 Aralık 2013 Çarşamba

8245

 

Ergenlik Dönemi Ruhsal Özellikleri

 

Ergenlik Dönemi çocuklukla genç yetişkinlik dönemleri arasında geçişi sağlayan, kişinin kendilik duygusunun sağlamlaştığı çok özel bir ruhsal gelişim dönemidir.

 

Türkçemiz’de bunun karşılığı olarak “Delikanlılık Dönemi” de kullanılır –ki, bu devir insanının kanı gerçekten de delice akar! Kişiden kişiye değişkenlik göstermekle beraber kız çocuklarda yaklaşık olarak 11–13, erkek çocuklarda ise 12–14 yaşlarından itibâren başlar.

Bu dönemin en belirgin özelliği vücutta hormonal değişikliklerin meydana gelmesidir. Bu sâyede boy daha da uzar, erkek çocuklarda ses kalınlaşır, adale yapısı erkeksi özellik kazanır, vücudun belli bölgelerinde eril kıllanma artışı görülür.

Kız çocuklarda ise ilk âdet (menarş) görülür. Vücut hatlarında kadınsı özellikler, memelerde belirginleşme, vücudun muhtelif yerlerinde dişil kıllanma görülür.

Fiziksel açıdan bu denli gelişmenin ortaya çıkmasıyla beraber, ruhsal açıdan da çok büyük değişiklikler görülür.

 

Ergenlik Döneminde ortaya çıkacak en belli başlı ruhsal özellikler şunlardır:

 

— Fiziksel olarak yeni bedenlerine alışmaya çalıştıkları bir dönem olduğu için genellikle sakardırlar, çok hassastırlar, kolay ağlayabilirler.

 

— Genç, anne ve babasıyla vakit geçirmeyi tercih etmekten ziyâde, odasında oturmak ister. Telefonda uzun süre arkadaşlarıyla sohbet etmeye bayılır.

 

— Sıklıkla, anne ve babası tarafından tam anlaşılamadığını düşünür. Onların fikirlerini hatalı bulur. Onu en iyi arkadaşlarının anladığına inanır. Bu nedenle âileden ziyâde arkadaşlarının sözünü dinleme eğilimindedir.

 

— Anne ve babanın sözüne karşı çıkma eğilimi, onlara karşı ters davranma sıkça görülür.

 

— Ders çalışma alışkanlığı bozulabilir. Eskiden çok çalışkan veya hallice çalışan bir gencin, ergenlik döneminden itibâren derslerine karşı ilgisi azalabilir. Okuldan bu yönden şikâyet gelmeye başlayabilir.

 

— Kişisel bakıma yönelik ilgileri artar. Ayna karşısında uzun süre vakit geçirirler. Kılık kıyâfet tarzları âniden değişebilir. Alışılmışın ötesinde çok daha özenli veya farklı giyinirler.

 

— Karşı cinse ilgi belirgin şekilde artar. Plâtonik aşklar yaşanabilir. Flörtler tipiktir. Bunlar çoğunlukla “büyük aşk” çerçevesi içinde yaşanır. Gençler birbirlerini aşırı kıskanırlar, birbirlerine aşırı müdahale edip başkalarıyla olan ilişkilerine kısıtlama getirebilirler. Bu yaşlarda kavgalar, ayrılıp barışmalar, hâttâ aldatmalar günümüzde ne yazık ki fazlaca yaşanır oldu.

 

— Ebeveynin tasvip etmediği kişilerle arkadaşlık kurma, sigara, alkol, uyuşturucu madde gibi alışkanlıklar geliştirmeye yatkınlık bu dönemde artar.
Ergenlik Döneminde Uygulanması Gereken Ebeveyn Tutumları Nasıl Olmalıdır:

 

— Çocuğunuza karşı tatlı-sert, dostâne bir ebeveyn profili oluşturun. Onların arkadaşı değil, ebeveyni (annesi veya babası) olduğunuzu unutmayın!

 

— Bu yaşlarda kuracağınız iletişim gencin mâneviyatını takip edebilmeniz açısından çok önemlidir. Onu sorgular tarzda yaklaşırsanız, size hiçbir şey anlatmayacaktır. Tam tersine, öncelikle kendi duygularınız hakkında bâzı şeylerden bahsederek gence yaklaşabilirsiniz. Sorgulayıcı değil, paylaşımcı bir tarz içinde gence yön verirseniz mânevî hayatı hakkında pek çok şeyi rahatlıkla sizinle paylaşacaktır. Bu sâyede hem gencin özel hayatı kapalı bir kutu olarak kalmamış olacak, hem de sizler ebeveyn olarak onun hatalı kararlar uygulayabilme ihtimâline karşı önceden tedbir alabileceksiniz.

 

— Ders çalışması, bilgisayar başında çok fazla zaman geçirmemesi veya diğer sorunsal davranışlarını düzeltmesi için defalarca söylemek yerine gencin ikna edip söylediğiniz şeyi onun aklına yatırmaya çalışın.

 

— Genci ikna edebilmek için, ona duygularını anladığınızı ifade edip daha sonra uygun olacak çözüm yöntemini teklif edin ve gencin bu konuda ikna olmasını temin edin. Genç, ancak yetişkin tarafından anlaşıldığını tam hissederse onun getirdiği mantıklı teklifi kabûl eder.

 

— Sürekli ikaz etme, kızma, aşağılama, azarlama veya vurma, dövme yöntemleriyle gencin hatalı davranışlarını değiştirmesini ASLA temin edemezsiniz. Bu yöntem TAM TERSİNE, onun sorun davranışlarını pekiştirici bir rol oynar.

 

— Dışarı çıkmak için istenen izinler genellikle ciddi şekilde sorun teşkil eder. Bu konuda, gençlik döneminin ilk yıllarından itibâren âilenizin ahlâkî yapısı doğrultusundaki temel prensiplerinizi çocuğunuza aktarmanız, ilerleyen yıllarda bu konudaki sınırları koyabilmeniz açısından çok faydalı olacaktır.

 

— Bilgisayar kullanımını küçük yaşlardan itibâren sınırlamak çok önemlidir. Liseye kadar bilgisayar kullanımına sâdece hafta sonu bir veya iki saat müsaade edilmelidir. Bunun dışında hafta içinde sâdece ödev için araştırma yapmak adına, ebeveyn gözetiminde bilgisayar kullanılmasına izin verilmelidir. Baştan itibâren böyle bir sınırlama getirilirse ilerleyen yıllarda bilgisayarın, derslerin veya diğer faâliyetlerin önüne geçmesi engellenmiş olur.

 

— “Ders çalış” diye ısrar etmek yerine, kariyer sâhibi olmanın gelecek açısından önemi vurgulanmalı, bu sâyeden gencin geleceği için çalışması gerektiğini kendisinin keşfetmesi sağlanmalıdır.

 

— Çocuğunuzun seçtiği arkadaşları tasvip etmiyorsanız, bu arkadaşlarla görüşmesi konusunda katı yasaklar koymak yerine, bu kişilerle olan arkadaşlığı konusunda duyduğunuz endişeyi mantıklı bir şekilde dile getirmek ve onun da bu arkadaşlığı sizin çizmiş olduğunuz çerçeveden değerlendirmesini istemek en doğrusu olacaktır. Zamanla, bu üslûp içerisinde, bu arkadaşlığı beraberce yine gözden geçirmek faydalı olacaktır.

 

— Sigara, alkol ve diğer zararlı maddeleri suiistimâl etmesini engellemek için öncelikle siz bu konuda olumsuz yönde model olmamaya özen gösterin.

 

— Çocuğunuzu kılık kıyafet veya saç uzatma konusunda yerici şekilde ikaz etmek yerine, tarzının yeni ve değişik bir tarz olduğunu, bu tip arayışların onun yaşında görülebileceğini ama bu tarzın belirli açılardan uygun olmadığını yapıcı bir şekilde anlatmak gereklidir.

 

— Karşı cinsle kurulan arkadaşlıklara âilenin bakışı hususunda ebeveyn genci mutlaka aydınlatmalıdır. Bu yaşlarda yaşanan duygunun “aşk” değil “hoşlanmak” olduğu, önemli olanın kişinin kendisini ve karşı cinsi tanımak olduğu ifâde edilmelidir. Genç, yaşadığı bu flörtler sayesinde hayata dâir kendi beklentilerinin adını koyar. Hayatını birleştireceği kişide aradığı özellikleri netleştirir.

 

— Gence her istediği an para vermektense, belirli bir harçlık miktarında uzlaşıp bunu haftalık veya aylık olarak vermek en akıllıcası olacaktır. Çok özel bir durum olmadıkça, harçlık olarak bunun dışında ek para almayacağını bilmek genci tasarruflu olmayı öğrenmek konusunda motive eder.
Çocuğunuzda şu ruhsal özellikler ısrar ederse bir uzman psikiyatrdan destek almak zaruri hâle gelir:

 

—Davranışlarında genel olarak âni bir değişiklik meydana geldiyse,

 

—Aşırı sinirliyse, kendisiyle bir konu hakkında konuşabilmeniz mümkün olmuyorsa,

 

—Sizinle ebeveyn olarak hiçbir şeyini paylaşmıyor ve zamanının çoğunu odasında veya arkadaşlarıyla sohbet ederek geçiriyorsa,

 

—Mazeretsiz bir şekilde okula devamsızlık yapıyorsa veya okulu kırıyorsa,

 

—Okuldan sürekli olarak davranışlarıyla ilgili şikâyet geliyorsa, otoriteyle ilgili ciddi bir sorun yaşıyorsa,

 

—Ders başarısında beklenmedik bir performans kaybı olduysa,

 

—Arkadaş seçiminde sürekli hata yaptığını düşünüyorsanız,

 

—Sosyal ilişkilerinde dengeli ve kalıcı dostluklar kuramıyorsa,

 

—Sigara, alkol veya uyuşturucu madde kullandığından şüphe ediyorsanız,

 

—Israr eden şekilde mutsuz, gergin ve öfkeli bir ruh hâli varsa,

 

—Uyku ve iştah düzeninde âni başlayan değişiklikler mevcutsa,

 

—İçe kapanık, keyifsiz ve durgunsa,

 

—Sebepsiz bir şekilde aşırı neş’eli ve taşkın olduğu hâller, zaman zaman ise aşırı durgun ve çökkün ruh hâli oluyorsa…

Çocuğunuzda bu belirtilere rastlıyorsanız ivedilikle bir çocuk ve ergen psikiyatrından görüş almanız çok faydalı olacaktır. Bu belirtilerin bir kısmı ergenlik dönemine özgü şeyler olabilmekle beraber, çocuğunuz açısından ileride sorun teşkil edecek bâzı özel durumların habercisi de olabilir. Bunları atlamadan anında müdahale etmek ruhsal açıdan hayat kurtarıcı olabilir.

 

Özetle, Ergenlik Dönemi, kendiliğin (self) gerçekçi bir şekilde oturduğu bir dönemdir.

Toplumsal, âilevî, meslekî kimlikler (identity) de bu dönemde şeenmeye başlar. Kişiliğin oturması 23–25 yaşlarına kadar sürerken, tam anlamıyla şeenmesi ise hanımlarda 25–30, erkeklerde ise 30–35 yaşına kadar sürebilir. Hayat boyunca da yeni özdeşimler-benimsemeler, kimlikler ve kendini aşma süreçleri yaşanır.

Dolayısıyla, kişiliği şeendiren katmanların en hareketli olduğu Ergenlik Dönemi’nin en uygun şekilde yaşanması yetişkin hayatta alınan önemli kararları belirlemede rol oynar.

“Ağaç yaşken eğilir” felsefesinden yola çıkarak, bu yaşlarda yaşanan sorunları küçümsemeyelim ve derhal tedbir almaya çalışalım.

 

Sağlıklı ve üretken bir toplumda yaşamak temennisiyle…

 

---

 

 

Doçent Dr. Neslim Güvendeğer Doksat

---

---

---

---

---