Sınav Stresi ve Başa Çıkma Yolları

Neslim Güvendeğer Doksat

12 Mart 2015 Perşembe

4616

Sınav Stresi ve Başa Çıkma Yolları

 

Ülkemizde, eğitim sisteminin gereği olarak liseye giriş ve üniversiteye giriş genel bir sınav sistemine tâbi olarak yürütülmektedir.

 

Bu sınavlarda başarılı olabilmek için temel bilgilerin ve yorum yeteneğinin son derece iyi olması gerekmektedir. Genç nüfusu hızla yükselmekte olan ülkemizde bu sınavlara başvuran öğrenci sayısı arttıkça, daha seçici olabilmek adına sorular daha da karmaşık şekle dönüştürülmektedir. Soruları çözmeyi başaran gençlerin sayısının artmasıyla soruların daha da güç ve karmaşık hâle dönüşmesi kaçınılmazdır.

 

Bu şekilde yürütülen bir sınav sistemi gençlerimizi çok küçük sınıflardan itibâren ciddi bir strese sokmaktadır. Günümüzde, üniversite mezunu olan genç yetişkinler dahi işsiz kalabilmektedir. Bu durum, popüler ve geçerliliği yüksek olan bir üniversiteden mezun olmayı mecburî kılmaktadır. Dolayısıyla mevcut sınav sistemimiz gerek âilelerin gerekse de gençlerimizin üzerine çok ağır bir yük bindirmektedir.

 

Bu ağır yükü daha hafifletmek ve sınavlarda daha az stresle daha başarılı olabilmek konusunda âilenin çocuğa neler aşılaması uygun olur?

 

—Ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik şartlar ne olursa olsun, hayatta başarılı olmak için mutlaka üniversite mezunu olmanın zarurî olmadığının bilincine varmak çok önemlidir. Üniversite mezunu olmayıp başarılı olan pek çok işadamı örneği bulunmaktadır. Bu işin zarurî olmadığına ve ucunda ölüm olmadığına inanıp, bir şeyleri daha iyi ve bilimsel olarak yapabilmek adına üniversite yoluna baş koyup bu uğurda elden geldiği kadar çaba harcamaya niyet etmek kişiyi çok daha az sıkıntıya sokar ve başarı ihtimâlini arttırır.

 

—Ders çalışabilmek büyük bir iç disiplin işidir ve bu disiplinin tam olarak oturuşması seneler alır. Dolayısıyla, sınava son bir iki sene içinde yoğun olarak çalışmaya karar veren bir kişinin istenen en üst düzeydeki çalışma temposunu kolaylıkla yakalaması mümkün değildir. İlk sınıflardan başlayarak, düzenli ve etkili ders çalışma yöntemlerinin çocuğa aşılanması gereklidir. Bu yıllardan itibâren sosyal, sanatkârâne ve sportif faaliyetlere de yer verilmesi hem çocuğu dinlendirip beceri kazandırır, hem de her yönden organize olabilme disiplini aşılanmış olur. Bu şekilde çok yönlü olabilmek, çocuğun özgüveni açısından da son derece destekleyicidir.

 

—Çocuğun ileriye dönük plânlarının âile içinde konuşulması ve desteklenmesi de çok önemlidir. Küçük yaşlardan itibâren çocuğun yetenek ve becerilerinin altının çizilmesi, meslekî yöneliminin araştırılması gençte bir meslek ideâli gelişmesine yol açar.

 

—Bu şekilde, meslekî bir ideâli olan ve ders çalışma disiplinini küçük yaşlardan itibâren kazanabilmiş olan genç, sınava birkaç sene kala ders çalışma potansiyelini çok daha arttırır.

 

—Okul ve meslek seçimi konusunda çocuklara asla bir baskı yapılmamalıdır. Değişik ilgi alanlarının kapısı açılmalı, yetenek ve ilgisinin olduğu sahalarda çocuğa verilen destek arttırılmalıdır. En sağlıklı meslek ideâli bu zeminde gelişebilir.

 

—Çocuğa sürekli olarak “ders çalış” komutunun verilmesi akademik performans açısından aksi yönde tesir eder. Ders çalışması gerektiği kanaâti çocuğun kendi içinden gelmelidir.

 

—Çocukların başarısının başkalarıyla mukayese edilmesi çocuğu örseler, üzer ve motivasyonlarını bozar.
Başarılı olmak ve sınav stresiyle başa çıkmak konusunda talebeye düşen görevler nelerdir?

 

—Gerek lise gerekse de üniversite seçimi hususunda ideâlleriniz olmalıdır. Bu ideâller doğrultusunda bir hedefiniz olmalıdır. Yâni, ne istediğinizi tam anlamıyla ortaya koyabilmeli ve bu uğurda çaba harcamalısınız.

 

—Bu ana hedef dışında aklınızda dâima natif olarak bir B veya C plânı olmalıdır. Yani en çok istediğiniz hedefi tutturamama durumunda, natif başka okullar, mümkünse yurt dışındaki okullara yönelik natif plânlar veya istenen hedefi tutturmak adına diğer sene tekrar sınava girmek gibi düşünceler aklınızda her zaman bulunmalıdır. Unutulmamalıdır ki “olmazsa olmaz” düşüncesi kişinin stresini dâima arttırır. natif plânlar kişinin kendisini emniyette hissetmesini sağlar ve gerginliği azaltır.

 

—Temel prensibiniz her zaman “ ben elimden gelenin en iyisini yapayım, ama sonuçta en hayırlısı neyse o şekilde olsun” demek olmalıdır.
Elden gelenin en iyisini yapmanın kriterleri şunlardır:

 

—Zekânızın, sosyal hayatınızın ve sağlığınızın elverdiği en üst düzeyde ders çalışmak: Öyle ki, “benim hayatımda sağlıklı olarak daha fazla ders çalışmaya ayıracak daha başka bir zamanım kalmadı” diyebilme noktasına kadar, ders çalışmak açısından gününüzü plânlamak ve bu plâna riayet etmek.

 

—Elinizdeki imkânları en üst düzeyde kullanmak: Burada da özel ders öğretmeniniz, dershaâne öğretmenleriniz, varsa âilenizin akademik yönden katkısı gibi ek desteklerden en üst düzeyde faydalanmanız kast edilmektedir. Anlamadığınız veya yapamadığınız konuları bu kişilere hiç çekinmeden sormalı, beyninizdeki tüm soru işaretlerini temizlemelisiniz.

 

—Yeteneklerinizi en iyi derecede kullanmak: Yetenekleri doğrultusunda herkesin çok iyi derecede, iyi derecede, orta derecede ve kötü derecede yapabildiği soru tipleri vardır. Burada ilk hedef orta ve kötü derecede çözülen soruları daha da geliştirebilmektir. Ancak, bu uğurda yeteri kadar çaba harcadıktan sonra hâlâ fazla bir gelişme kaydedemiyorsanız, enerjinizi ve zamanınızı orta ve iyi derecede çözebildiğiniz sorulara kaydırmak, netlerinizin sayısını çok daha arttırabilecektir.

Bu anlatılanlar doğrultusunda “elinizden gelenin en iyisini” yapıp yapmadığınız konusunda her akşam bir vicdan muhasebesi yapmanız faydalı olacaktır. Bu muhasebe sonucunda yeteri kadar çaba harcamamış olduğunuza kanaât getirirseniz, ertesi gün bu çabayı arttırmaya çalışmak ve bu konuda niyet etmek vicdanî açıdan olumlu şekilde işe yarayacaktır. Eğer zâten bu çabayı gösterdiğinizi düşünüyorsanız, vicdanî açıdan kendinizi çok rahat hissedersiniz. Bu da stresinizi ciddi şekilde azaltacaktır.

 

—Sınava girerken “ben elimden gelen en iyi şekilde çalıştım, sınavda da elimden gelenin en iyisini yapmaya çalışacağım, bu noktadan sonra heyecan bana ek bir bilgi kazandırmayacağı gibi, sâdece kaybettirir” şeklinde düşünüp kendinize güvenmeniz çok rahatlatıcı olur.

 

—Sınavlara hazırlanırken ve sınav ânında sınav skorunu hiç düşünmemek, yâni netlerim şu kadar veya bu kadar olacak diye hesap yapıp gerginliğinizi arttırmamak çok önemlidir. Skor hesabının sâdece deneme sınavlarından sonra, çalışma metodunu daha etkili hâle dönüştürmek adına yapılması faydalıdır. Bunun dışındaki zamanlarda veya sınav anında bu hesapların yapılması heyecanı olumsuz yönde arttırır. Sizin, sâdece iyi niyetle çalışmanız en doğrusu olacaktır.

 

—Performansınız açısından hiçbir arkadaşınızla kendinizi mukayese etmeyiniz. Sizinle alenî şekilde rekabet eden ve bunun dile getiren kişilerden uzak durunuz. Sınav sistemi veya sorularla ilgili ümitsiz ve karamsar yorumlar yapan arkadaşlarınızla ilişkinize sınır koyunuz. Bu tip olumsuz sohbetler sizin gerginliğinizi arttırmaktan başka hiçbir şeye yaramaz.

 

Sınavdan bir gece önce ve sınav sabahı talebelerin dikkat etmesi gereken hususlar

 

—Bir gün önce ders çalışmayı kesmek, onun yerine o günü sınavdan bahsetmeyerek, keyif verici ve yorucu olmayan bir faâliyetle geçirmek çok daha faydalı olacaktır.

 

—Dengeli beslenmek, enerji verecek ağır olmayan besinler yemek, sınav sabahı enerji verecek güzel bir kahvaltı yapmak çok önemlidir.

 

—Akşam ılık bir banyo yapıp, güzel bir uyku uyumak son derece dinlendirici olur.

 

—Sınav yeri mutlaka önceden ziyaret edilmelidir. Sınav yerine vakitlice ulaşacak şekilde hareket etmek trafik sorunuyla ilgili olumsuz bir şey yaşanmasını engeller.

 

—Sınav için gerekli olan giriş kağıdı, kimlik vb. belgeleri eksiksiz olarak aldığınızı kontrol edin.

 

Sınav esnâsında dikkat edilmesi gereken hususlar

 

—İsminizin ve kitapçıkla ilgili yazılması gereken ön bilgilerin doğru olarak kodlandığından emin olun.

 

—Bâzılarınız için işe sözelden başlamak bâzılarınız için ise sayısaldan başlamak daha verimli olur. Önceki deneme sınavlarında geliştirmiş olduğunuz sizin için en geçerli olan soru çözme sırasıyla soruları çözmeye başlayın.

 

—İlk sorular seçici olarak güç hazırlanmış olabilir. Her soruya hak ettiği süreyi tanıyın. Çözemiyorsanız, “çözebileceğim diğer sorular beni bekliyor” düşüncesiyle fazladan zaman harcamayarak sonraki sorulara devam edin.

 

—Sonraki birkaç soruyu da çözemeseniz bile, aynı şekilde aşağı devam edin. Tek bir soru üzerinde takılıp kalmayın. Sınavın sonunda zamanınız kalırsa çözemediğiniz o sorulara dönersiniz.

 

—Soruları tam olarak okuyup anladığınızdan, rakamları doğru olarak ele aldığınızdan, işlem hatası yapmadığınızdan iyice emin olun.

 

—Cevap anahtarında kaydırma yapmadığınızdan emin olun.

 

—Sınav esnasında dışarıdan gelen gürültüleri hiç kafaya takmadan sorulara konsantre olmaya çalışın.

 

Sınav stresi nedeniyle gençlerde ruhsal açıdan şu sorunlar görülebilir

 

—Israr eden başarısızlık kaygısı, özgüven eksikliği

 

—Performansı olumsuz düzeyde etkileyen sınav heyecanı

 

—Uyku artışı veya azalması görülmesi

 

—İştah artışı veya azalması görülmesi

 

—İç sıkıntısı, konsantrasyon kaybı, isteksizlik

 

—Çabuk sinirlenme, kolay ağlama

 

—İstediği hâlde ders çalışmaktan veya deneme sınavlarına girmekten kaçınma davranışı gösterme…

 

Bu belirtilerin ortaya çıkması durumunda derhâl bir çocuk ve ergen psikiyatrına başvurmak gereklidir. Hızla tedbir alınmazsa, akademik başarı son derece olumsuz etkilenebilir ve ruhsal sorun büyüyebilir.

 

Tedavi

—Bilişsel davranışçı psikoterapi teknikleri

 

—Destekleyici psikoterapi

 

—Gevşeme (relaksasyon) tekniklerinin öğretilmesi

 

—Hipnoz

 

—İlâçlı tedavinin duruma göre eklenmesi söz konusudur.

 

Yukarıda ifâde edilen hususlara özen gösterilmesi sınav stresinin sevk ve idaresinde son derece önemli bir yer teşkil eder.

 

İyi bir kariyere sâhip, üretken bir birey olmak için önce ruh ve beden sağlığının yerinde olması gerektiği asla göz ardı edilmemelidir.

 

---

 

 

Doçent Dr. Neslim Güvendeğer Doksat

---

---

---

---

---