Çocuklarda Disiplin Anlayışının Gelişmesi

Neslim Güvendeğer Doksat

25 Aralık 2013 Çarşamba

3077

 

Çocuklarda Disiplin Anlayışının Gelişmesi

 

Âile bir toplumdaki en küçük sosyal oluşumdur. Dolayısıyla çocuğun eğitimi ilk önce âile içinde başlar.

 

İlk doğduğu andan itibâren bebekle kurulan göz temâsı, yani “aynalama” yöntemi sayesinde bebek, ebeveynin (anne ve babanın) mimiklerini keşfeder. Bu sâyede onların duygularını anlamaya başlar. Karşıdaki kişinin ne hissettiğini anlayabilme yeteneği olan “empatinin” (eşduyum) temeli bu sâyede atılır.

 

Üç yaşından itibâren “süperego” dediğimiz vicdanî yetenek gelişmeye başlar. Ebeveyn bu yaştan itibâren, toplumsal ve ahlâkî açıdan neyin doğru neyin yanlış olduğunu çocuklarına aşılamaya başlarlar. Bu yaşlar çocuğun tuvalet terbiyesi ve yürüme yeteneği, dolayısıyla otonomi kazandığı dönem olduğu için inatlaşma ve tutturma davranışı sıkça görülür. Bu tavır karşısında çocuğun hatalı davranışı ikâz edilmeli, devam ettiği takdirde çocuğa olan ilginin azaltılması, görmezden gelinmesi gereklidir. Doğru davranışı yaparsa sözel takdirle ödüllendirmek çok motive edici olur.

 

Bu dönemde en sık rastlanan hatalı ebeveyn tutumları defalarca izâh edip ikna etmeye çalışmak, bağırmak ve dövmektir. Bu yaşta soyut düşünce henüz gelişmediği için, çocuk mantıklı açıklamaları idrak edemez. Kendisine zarar verici bir davranışı varsa, ikna etmeye çalışmaktan ziyâde tehlikeli olan nesnenin derhâl ortadan kaldırılması veya çocuğun tehlikeli ortamdan hızla uzaklaştırılması gereklidir.

 

Bu yaşlarda, çocuğun ağlaması veya öfke nöbetlerinin mevcudiyeti durumunda, bir kez ikaz edildikten sonra, yorum yapmadan sâkinleşmesini beklemek en doğrusudur. Sâkinleştikten sonra konuşup natif çözüm teklifleri sunmak gereklidir. Bir şeyi yapmasını temin etmek için defalarca söylemek yerine, gaza getirip motive ederek yapmasını sağlamak en doğrusudur. İstenen davranışı yerine getirmiyorsa bir süre görmezden gelinmesi, olay soğuyunca tekrar gaza getirerek yaptırmaya çalışmak en işe yarayanıdır. Yapması istenilen davranış hayatî derecede önemliyse, fiziksel destek ve davranışla destekleyerek yapmasını temin etmek en doğrusudur.

 

Çocuğa, her konudaki sınırının tatlı-sert, dostâne bir ebeveyn tutumu içerisinde bu yaşlardan itibâren mutlaka öğretilmesi gereklidir. Ebeveynlerine, büyüklerine nasıl davranması gerektiği, nelerin zararlı ve yanlış olduğuna dâir bilgiler, çocuğun almaya hazır hâlde olan donanımına en uygun şekilde aktarılmalıdır.

 

Altı yedi yaşından sonra soyut düşünce gelişimini tâkiben, çocuğun ikna edilebildiği dönem başlar. Bu yaştan sonra, içinde bulunulan durumun mantıklı açıklaması, yapılması istenen davranışın sebebi çocuğa anlatıldığında, bunu idrak edebilir. Bu dönemde, âile içerisinde verilmiş olan disiplin anlayışına ek olarak, ilköğretim modelinin vereceği disiplin anlayışı devreye girer. Bu sâyede çocuk sınıf ortamında sırasını beklemeyi, söz hakkı almayı, akranlarıyla eşyalarını paylaşmayı, sosyal etkileşime girmeyi, grup içinde oyun oynamayı öğrenir.

 

Küçük yaşlardan itibâren yukarıda ifâde edilen şekilde âile içinde eğitim almış olan çocukların, okuldaki otoriteye itaat edebilme yetenekleri çok daha yüksektir. Bu noktada çocuğun disiplin anlayışının tam yerleşmesi açısından sınıf öğretmeni ve ebeveyn arasında sürekli bir işbirliğinin olması çok önemlidir. Önceden bu şekildeki sınırlamalarla hiç yüzleşmemiş olanlar ise, okuldaki otoriteyle karşılaştıklarında ciddi şekilde uyum sorunu yaşarlar.

 

Ergenlik dönemindeki gençlerin ise, beklenen davranış konusunda ikna edilmesi ve bu konuda onlarla karşılıklı uzlaşmaya gidilmesi esastır. Gençlerin hatalı davranışlarını ikaz ederken, öncelikle onları anladığımızı beyan etmemiz gereklidir. Ardından, söz konusu davranışın sakıncalarını ifâde edip, çözüm konusunda karşılıklı bir uzlaşma yolu teklif etmek en uygun olanıdır. Aksi takdirde gençlere bağırılması, şiddet kullanılması, hatalarıyla sert bir şekilde yüzleştirilmeleri ve/veya ağır yasaklar konulması durumunda,söz konusu olan hatalı davranışları ısrarla sergilemek konusunda motive edilmiş olurlar. Yâni, bu yaklaşım işe yaramayacağı gibi, tam tersine, geri teper! Bu durumda isyan ederler, âsice davranıp istenmeyen davranışlarına devam ederler. Yalan söylemeye başlayabilirler. Zaman içerisinde bu tip davranışları alışkanlık kazanır ve disipline olmaları âdeta imkânsız hâle gelir.

 

Sınıf içerisinde düzeni bozan bir gencin öncelikle yapıcı bir şekilde ikaz edilmesi gereklidir. Sorun olan davranışı sürdürdüğü takdirde, teneffüste kendisiyle bire bir şekilde konuşulması, sıkıntısının ne olduğunun araştırılması uygundur. Genel düzeni bozacak çok büyük bir problem olmadığı takdirde, gencin sınıftan atılması, hakaret edilerek dışarı çıkartılması haysiyet kırıcı olabilir.
Okulda uygun disiplin tutumu sergilenmediği takdirde genç, okul otoritesine karşı da isyankârca tavır takınır. Öğretmenleri ve okul idaresiyle aralarında sorunlar yaşanır. Genel olarak yanlış davranma eğilimi yer edebilir. Hatalı arkadaş seçimleri yapabilir. Sigara, alkol ve madde sûiistimâline yatkınlığı artar. Akademik becerileri olumsuz etkilenir.

 

Sonuç olarak, çocukların disiplini önce âile içinde yeşerir. Tatlı sert ve dostâne bir ebeveyn çocuk ilişkisinin varlığı bu konuda esastır. Okulda verilen eğitim bu disiplin anlayışını destekler. Akademik hayat süresince, çocuğun disiplininde âile – öğretmen – okul idâresi işbirliğinin katkısı çok büyüktür.

 

Toplum ruh sağlığımız açısından çocuk ve gençlerimizde disiplin anlayışının yerleşmesi tartışmasız olarak çok önemlidir. Disiplinin olmadığı ortamda karmaşa ve anarşi patlar. Sağlıklı iş üretimi durur. Korku ve panik hâkim olur. Bu açılardan, birey olarak üzerimize düşen rolü lâyığıyla yerine getirmek mecburiyetindeyiz.

 

---

 

Doçent Dr. Neslim Güvendeğer Doksat

 

---

---

---

---

---